آواچه - ۵۹ (کلیشه، نقل‌قول)
دانلود آواچۀ شمارۀ ۵۹ «ویراستاران»: ۲ مگابایت، ۴ دقیقه
متن فایل صوتی:
«گفت» و «فرمود» درست‌اند؛ اما تکرار مکرّرشان رَماننده است!
▪ سه راه‌حل بشنوید برای کلیشه‌زُدایی از این دو فعل.
در متن‌های دینی، تاریخی، روایی، انتقادی، نوشته‌هایی که نقل‌قول به‌وفور در آن پیدا می‌شود، دو تا فعل هست که اینها کلیشه شده‌اند. یکی «می‌گوید» و یکی «می‌فرماید» برای احترام. «می‌فرمایند» دیگر برای احترام خیلی جایی ندارد. همان «می‌فرماید» کافی است.
خب صد صفحه کتاب است، سیصد بار را گفته «می‌گوید»، «می‌گوید»، «می‌گوید»، «می‌گوید»، «می‌فرماید»، «می‌فرماید»، «می‌فرماید»، «می‌فرماید». اوج تنوعش هم اینجاست: «گفت»، «گفته است»، «فرموده است». با زمان بازی میکند. «پیامبر اکرم می‌فرماید»، «قرآن می‌گوید»، «امام صادق علیه‌السلام فرموده است».
خب خوانندۀ تو بدون اینکه خودش بفهمد از کجا خسته شده، خسته می‌شود. همۀ نقل‌قول‌ها با یک آغازه دارند شروع می‌شوند. امکانات زبان فارسی، اصلاً امکانات هر زبانی برای این یک مورد خیلی زیاد است. از اینها استفاده بکنید.
راه‌حل:
۱. فعل‌های بیانی متعدد و متنوع بیاوریم. یک بار بگوییم «می‌گوید»، یک بار بگوییم «می‌فرماید»، دفعۀ بعد بگوییم «بیان میکند»، «خاطرنشان می‌سازد»، «مطرح میکند»، «مطرح می‌سازد»، «اعلام میکند»، «اعلام می‌دارد». البته بهتر است فعل «داشتن» را همین‌طور همه جا هرزه استفاده نکنیم.
۲. عبارت قیدی بیاورید و بعدش دونقطه بگذارید. «به فرمودۀ موسی علیه‌السلام:»، «به فرمودۀ امام باقر علیه‌السلام:»، «به گفتۀ حافظ:»، «به گفتۀ سعدی:»، «به بیان تقی پورنامداریان:».
این نکته را هم بگویم. در کارگاه نگارشی یکی پرسید می‌شود بگوییم «پیامبر صلی الله وعلیه وسلم:»؟ نه. جمله‌ات ناقص است. آن یکی که من دارم می‌گویم انگار یک عبارت قیدی آمده اول نقل‌قول، ولی این سکته دارد. این به درد سطرهایی می‌خورد که در آن متن نیست. مثلاً آغاز هر فصل است که جمله‌ای می‌آورند، بعد زیرش مثلاً می‌نویسند نیچه. یا بالایش می‌نویسند به گفتۀ «نیچه:» و بعد زیرش نقل‌قول نیچه را می‌آورند.
۳. راه‌حل سوم خیلی قشنگ است. درون‌مایه یا محتوای نقل‌قول را نگاه کنید، آن رکنش را بکشید بیرون و فعلش کنید. مثلاً جمله پر از تذکر و هشدار است. بگویید «قرآن کریم در این باره تذکر می‌دهد:». می‌بینید چه‌قدر قشنگ است؟ «امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام بشارت می‌دهد:»، «این منتقد بزرگ ما را این‌گونه روشن میکند:». ببینید اینجا محتوا روشنگری است و بعد این روشنگری را ما می‌آوریم فعلش می‌کنیم. خیلی خوب است. شخص را آماده میکند برای خواندن جمله‌ای که در آن هشدار هست، تذکر هست، بشارت هست، نکته‌گشایی هست.
«سیمین دانشور این‌طور نکته‌گشایی میکند:»، بعد هم دیگر بعدش دونقطه و نقل‌قول است؛ خرابش نکنید.
آن‌قدر حرص می‌خورم وقتی می‌نویسند «پیامبر اکرم تذکر می‌دهد و می‌فرماید:»، «قرآن بشارت می‌دهد و می‌گوید:». هم لازم نیست این دو تا را بیاوری، هم بعضی وقت‌ها اگر محتوای متن حساس باشد کژتابی دارد. یعنی یک بار قرآن گفته و الان این بعد از آن است. یعنی یک بار قرآن بشارت را داده و این بعد از آن است. قرآن بشارت می‌دهد و می‌گوید. دیگر «می‌گوید» نمی‌خواهد. دونقطه را بگذارید و سریع شروع کنید. این خیلی قشنگ است.
راه‌حل چهارم و پنجم و ششمی هم دارد که طلبتان باشد در آواچه‌های بعد.
سید رمضان حسینی
