آواچه - ۸۸ (نشانه‌های زبانی)

دانلود آواچۀ شمارۀ ۸۸ «ویراستاران»: ۴ مگابایت، ۷ دقیقه

متن فایل صوتی:

دیروز جلسه‌ای بود در مورد زبان ناشنوایان؛ زبان اشاره‌ای که در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. می‌دانید که زبان اشاره‌ای زبان کاملی است. یعنی syntax دارد و در واقع structure dependency دارد. زبانی است که فقط به جای نشانه‌های آوایی از نشانه‌های دیداری استفاده می‌شود. مبنای بسیاری از نشانه‌ها انطباقی دارد با حرکت دست و این‌ها. خانه، رفتن، آمدن، عدد دو، من، این‌ها علامت‌هایی است که مبنای آن زبان خاص قرار گرفته که ما این را در زبان خودمان هم داریم. استفاده از اندام بدن برای القای معنی و تسریع در آن واقعیتی است که شما نمی‌توانید از زبان ببرید. نقش تأکیدی، نقش اغراقی. مثلاً می‌گویید خیییییییلی کوچولو. شما می‌توانید بگویید خیلی کوچولو. ولی ناخودآگاه وقتی گفت‌وگو می‌کنیم از این نشانه‌ها برای القا استفاده می‌کنیم. مثلاً می‌گوییم من تا آنجااااااا بروم؟ ادامۀ راه و تداوم را با این علامت دست نشان می‌دهیم. اینجا اصلاً زبان اشاره‌ای در کار نیست و ما گویشوران شنوای زبان فارسی هستیم و در زبان طبیعی هم خیلی از دست، حالت‌های کوچک، بزرگ، من، تو، از این‌ها استفاده می‌کنیم. یک چیز جالب در مورد این نشانه‌ها هست. این نشانه‌ها عموماً یونیورسال هستند. مثلاً برای بله و تأیید سرتان به پایین خم می‌کنید. به‌طور کلی این‌ها جنبۀ یونیورسال دارند. دقت کردید بعضی از مجری‌های تلویزیون یا اخبار وقتی صحبت می‌کنند، البته این شرایط مصنوعی است، یعنی تبادل زبان در شرایط آزمایشگاهی است و ایرادی نمی‌گیریم ازشان، ولی شما بیشتر از دو دقیقه نمی‌توانید تحمل کنید اگر فرد نگاه به دوربین کند و فقط صحبت کند. بعد از دو دقیقه تلویزیون را خاموش می‌کنید. هر چقدر هم محتوایی باشد. علتش این است که این نشانه‌های پیرازبانی نقش اسپایس یا ادویه را برای گفتار بازی می‌کند. اگر به‌خصوص معلم باشید، ناخودآگاه حرکت دست دارید. معمولاً وقتی اندازه‌ها را می‌گویید با جمع کردن و باز کردن دست، بزرگ و کوچک را نشان می‌دهیم. این‌ها نشانه‌های پیرازبانی است. واقعیتی وجود دارد اینجا. من به آن اشاره می‌کنم. این نشانه‌های پیرازبانی مثل حشو در فونولوژی، حاشیۀ ایمنی برای زبان ایجاد می‌کنند. یک‌جوری در واقع کدگذاری مضاعف می‌کنند. یعنی شما اگر کلمۀ کوچک را می‌گویید با این علامت دست هم معنی و مفهوم را مجدد انگار می‌خواهید کدگذاری کنید که مخاطب دچار سوء تفاهم نشود. این می‌تواند خیلی وسیع هم باشد. می‌رویم سراغ نشانه‌های فرازبانی. نشانه‌هایی هستند که با وجود نقش‌آفرینی مشابه با نشانه‌های پیرازبانی، به‌صورت مستقل می‌توانند به‌کار بروند و نقش معنامندی داشته باشند. فرض کنید من پاسخ مثبت بله را با حرکت سر همراه کرده‌ام. اگر یک جایی بخواهم ساکت باشم، بدون استفاده از نشانۀ زبانی، یعنی واژۀ بله را فقط با تکان سر بگویم، از دید چامسکی تفاوتش با سوسور این است که برای تجلی لانگ در قالب پارول شما باید زبان، یعنی نشانه‌های زبانی را به‌کار بگیرید. در حالی که برای چامسکی دایرۀ پرفورمنس گسترده‌تر از پارول است. یعنی هر نوع تجلی معنای زبانی یا دانش زبانی را ما پرفومنس می‌گوییم. بنابراین نوشتار هم که گفتاری در کار نیست از نظر چامسکی پرفورمنس است، ولی برای سوسور تجلی زبان فقط در قالب پارول و محدود به گفتار است. پس پرفورمنس یعنی تجلی دانش. من می‌توانم به جای اینکه بگویم نه خیر، یا خیر بگویم فردا دانشکده تعطیل است؟ شما می‌توانید از حرکت سر استفاده کنید و بگویید بله یا خیر. به این‌ها می‌گوییم فرازبانی. این‌ها نشانه‌های زبانی را درمی‌نوردند و گاهی وقت‌ها حتی اثر این‌ها به‌لحاظ القای معنی بیشتر از نشانه‌های زبانی است. یک نفر حتماً نباید صحبت کند که یک برداشت، خوانش، تفسیر، نمی‌گوییم معنا، تفسیری از او یا موقعیت او داشته باشید. گاهی وقت‌ها مثلاً اخم کردن یک نفر باعث می‌شود من مسیر گفت‌وگوی خودم را عوض کنم. احساس می‌کنم خوشایند نیست. مثلاً موقع خرید، شما قیمت کالا را می‌پرسید، طرف شروع می‌کند راجع به قیمت ارز و بحث‌های حاشیه‌ای و گرانی و سیاست خارجی و این‌ها صحبت می‌کند. شما وقتی علاقه ندارید، کافی است اخم کنید یا با حرکت سرتان نشان دهید به این موضوع علاقه‌مند نیستید. این دقیقاً مثل این است که بگوییم دوست عزیز، راجع به این موضوع صحبت نکن، بس است، من به این موضوع علاقه‌ای ندارم. ما این نشانه‌ها را به اندازۀ نشانه‌های زبانی، القایی می‌دانیم و تفسیر می‌کنیم. در گفتمان این‌ها خیلی نقش دارند. در گفتمان معنای گوینده و شنونده حضور دارد. قضاوت‌های ما فقط از طریق شنیداری و کدبرداری از واحد زبانی اتفاق نمی‌افتد. انتقال پیام اصلاً این‌طور نیست. بسیاری از ورودی‌های شما برای رسیدن به دلالت یا تفسیر، خوانش یک موقعیت نشانه‌های دیداری می‌توانند باشند. همان چیزی که به‌صورت نظام‌مند در زبان‌های اشاره‌ای ملات کارشان است. برای اینکه ناشنوایان یا کسانی که نمی‌توانند صحبت کنند باهمدیگر ایجاد ارتباط می‌کنند.

+ «ویراستاران»