زنگ فارسی

لینک بالا برای دوستانی هست که وبلاگ دارن و می‌خوان مطالب رو دنبال کنن.

درست‌نویسی - ۱

جمعه, ۳ فروردين ۱۳۹۷، ۰۶:۱۳ ق.ظ

زمان پخش: ۱۰ آبان ۹۶

مهمان برنامه: دکتر حسن ذوالفقاری

لینک دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت ogg هفت دقیقه، دو مگابایت

لینک دانلود ویدئوی برنامه (۷ دقیقه، ۴۷ مگابایت)

لینک دانلود از کانال تلگرام



به جز بحثِ زمان برنامه که همیشه کمه و دوست داشتم حداقل برای این بخشِ درست‌نویسی زیاد بود و مثال‌های بیشتری زده می‌شد، محتوای برنامه و برخورد مجری و همه چی خوب بود. یه کتابم دکتر ذوالفقاری برای آموزش ویراستاری و درست‌نویسی نوشتن که پیشنهاد می‌کنم اگه نخوندین بخونین و اگه ندارین داشته باشین. [لینک کتاب]

* * *

مجری: از همین امروز می‌خواهیم بپردازیم به این زبان شیوا و رسا و خوش‌آهنگ فارسی که این روزها کمی دستخوش تغییراتی شده که ماحصل عجین شدن و قرین شدن و گره خوردن زندگی ما با فضای مجازی است. این فضای مجازی که در همۀ شئون و ابعاد زندگی‌مان تأثیر مستقیم دارد. اصلاً جزو لایتجزای زندگی‌مان شده است. یک موقع‌هایی تأثیرش خوب است، یک موقع‌هایی تأثیرش مخرب است. امروز می‌خواهیم به یکی از تأثیرات مخرب فضای مجازی بپردازیم؛ آن هم مستقیم روی ریشۀ ما، روی فرهنگ ما، روی زبان ما که اصلاً پشتوانۀ تاریخی ماست. در این خصوص هم‌صحبت می‌شویم با جناب آقای دکتر حسن ذوالفقاری بزرگوار، که ایشان مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فرهنگستان فارسی هستند. خیلی خوش آمدید. صبحتان به خیر.

دکتر ذوالفقاری: متشکرم. صبح شما هم به خیر. درود بر شما و سلام بر همۀ بینندگان ایرانی سحرخیز.

مجری: یک قصه‌ای این روزها اتفاق افتاده و آن هم اینکه نمی‌دانم چرا کلمات زبان فارسی در فضای مجازی نوشتارشان دستخوش تغییر شده است. به‌عنوان مثال «آیا» را در فضای مجازی با عین (عایا) می‌نویسند. یک موقع‌هایی احساس می‌کنیم بامزه است، پس من هم با این سیل و موج همراه شوم.

دکتر ذوالفقاری: تا زمانی که بامزه و برای تفنن است، چون آدم کار تفننی را هر روز انجام نمی‌دهد اشکالی ندارد. اما وقتی تبدیل به عادت می‌شود، آن عادت‌های زبانی، آن فرهنگ نوشتاری، سنت‌های ادبی، سنت‌های زبانی، خط ما، میراث ما، هویت ما، همه را به یک‌باره زیر سؤال می‌برد.

مجری: ولی ما در تاریخ ادبیاتمان یک سری نویسنده‌هایی داشتیم که کتاب‌هایی نوشته‌اند، بماند کدام کتاب‌ها، که کلاً نوشتار کلمات فارسی را در آن کتاب‌ها تغییر داده‌اند و خیلی هم مورد اقبال قرار گرفته است.

دکتر ذوالفقاری: این به‌عنوان یک سبک شخصی و تفنن ممکن است مورد اقبال قرار بگیرد. اما خطر از آنجایی شروع می‌شود که بخواهد عمومیت پیدا کند. مثلاً دانش‌آموزان خیلی با این فضای مجازی مواجه‌اند. آن‌ها ممکن است تشخیص ندهند که این فضا مجازی است و باید همین طور مجازی نگهش داشت و نباید به فضای حقیقی آورد. مثلاً در کلاس، در انشاهایشان از همین واژه‌ها و از واژه‌های نادرست و خط نادرست ما می‌بینیم که استفاده می‌شود. یا افرادی فکر می‌کنند آنچه که در فضای مجازی استفاده می‌کنند، همان‌ها بر اثر کثرت استفاده برایشان عادت می‌شود و فکر می‌کنند آن درست است. برخورد داشته‌ایم که دانش‌آموز پرسیده مگر غیر از این است؟ و ما می‌گوییم بله، غیر از این است و شما بر اثر استفادۀ فراوان برایت عادت شده و این عادت اجتماع می‌شود. الان حدود شاید بیست سال از ورود به فضای مجازی مانند پیامک‌نویسی می‌گذرد. در این بیست سال، تخریبی که در خط و زبان فارسی عاید شده، به‌اندازۀ شاید هزار سال نثر فارسی و خط زبان فارسی نبوده. این میزان غلط‌هایی است که ما مشاهده می‌کنیم و هر سال فرهنگستان نادرستی‌ها و کاستی‌ها و آسیب‌هایی که بر خط و زبان فارسی در فضای رسانه‌ای و مجازی وارد می‌شود، رصد می‌کند. 

مجری: اوایل که پیامک رواج پیدا کرد، همه پیامک‌ها را فینگلیش می‌نوشتند. یکی از اپراتورها اعلام کرد که اگر فارسی بنویسید پیامک‌ها ارزان‌تر حساب می‌شود و مردم رو آوردند به اینکه فارسی بنویسند؛ وگرنه که از زبان فرسی چیزی نمانده بود.

دکتر ذوالفقاری: یک اقدام خیلی خوب همین بود. یک مقدارش بحث قیمت بود، درست می‌فرمایید، حل شد تا حدود زیادی؛ بخشی هم از تنبلی است. مثلاً بعضی از کلمات را با دو حرکت می‌توان نوشت و اگر از شکل دیگری و لو غلط استفاده بکنند راحت‌تر است. درست است که افراد هم ممکن است متوجه شوند، ولی به هر حال ما چهرۀ خط را عوض کرده‌ایم. ممکن است در طول این ده ساله شما احساس بکنید که چیزی نیست، ما که مقصود همدیگر را می‌فهمیم، شوخی بود، غرضی هم که نداشتیم، ولی وقتی که ماندگار می‌شود جزئی از ذات خط به حساب می‌آید و کم‌کم آیندگان می‌گویند غلط مصطلح است و بهتر از درست غیرمصطلح است. و کم‌کم رایج می‌شود. بنابراین باید خیلی دقت کنیم. حتی در فضای مجازی با همۀ مجازی بودنش رعایت بکنیم. چون به هر حال این میراثی است که از پس هزاران سال به ما رسیده است و تغییرات و تحولات فراوانی داشته و شاعران و نویسندگان بزرگی مثل فردوسی، سعدی، نظامی و خاقانی وارد شده‌اند و این زبان را غنا بخشیده‌اند. شما آثار و نثر بیهقی را بخوانید واقعاً لذت می‌برید. امروز ما که وارثان و میراث‌داران این سنت هزارساله هستیم، اگر که دقت نکنیم، هم به خودمان ظلم کرده‌ایم هم به نسل آینده.

مجری: یکی دو نمونه از این غلط‌های رایج را می‌فرمایید؟

دکتر ذوالفقاری: در گفتار، مثلاً برای هر چیزی «به قول معروف» می‌گویند. قول معروف، قول معروف است. سخن بزرگان ممکن است باشد، آیه‌ای، ضرب‌المثلی، مثلاً به قول معروف گندم از گندم بروید جو ز جو. ولی به قول معروف ساعت چند است، به قول معروف کجا می‌روی اشتباه است و این قول معروف به‌عنوان تکیه‌کلام رایج می‌شود. دقت کنیم که این تکیه‌کلام‌ها جایگاه خودشان را دارند و باید درست استفاده بکنیم.

مجری: ما در کلاممان و گفتارمان خوبیم؟ خیالمان راحت باشد؟

دکتر ذوالفقاری: شما مجریان از همه خوب‌تر باید باشید چون مردم کلام شما را می‌شنوند و صدا و سیما و رسانه‌ها را به‌عنوان نمود و نمادی از درست‌گویی و درست‌نویسی قلمداد می‌کنند و از آن تبعیت می‌کنند و هم درست شما را ترویج می‌دهند، هم غلط شما را.

۹۷/۰۱/۰۳

نظرات  (۴)

سلام.
عید شما مبارک، امیدوارم سالی سرشار از موفقیت و برکت و شادی داشته باشین:).
صحبت های بین خانم مجری و اقای ذوالفقاری جای تامل دارن و باید کمتر از اشتباه نویسی درفضای مجازی دست برداشته شود و درست نویسی رو پیشه گرفت:)
و من هم از این برنامه ها که تلاش میکنن درصدد افزایش علم مردم اقدام میکنن خیلی خوشم میاد و خودم هم خیلی این برنامه ها را میبینم و ازشون استفاده میکنم:)
پاسخ:
سلام. عید شما هم مبارک :)
چه خوب که چنین برنامه‌هایی رو دنبال می‌کنید. امیدوارم از بخش‌های بعدی برنامه هم خوشتون بیاد.
یکی از بحث‌هایی که شده بود در مورد پیامک‌های فینگلیش بود. اون زمان یادمه پیامک فارسی ارزونتر حساب می‌شد. ولی یک نکته‌ای وجود داشت. یک چیزی بود به اسم فرهنگ لغت t9 که خیلی به تایپ سریع فینگلیش کمک می‌کرد. اون زمان برای پیامک‌های فارسی قابل استفاده نبود. برای همینم اغلب از فینگلیش استفاده می‌کردن.
چیز دیگه‌ای که به ذهنم میاد الان این کتاب‌های شعر هستن. چندتایی کتاب شعر دیدم که مثلاً شاعرش به جای تو نوشته طُ! و مثل همین کلمات. کاری به مسخره بودن کارشون ندارم! ولی سوالم اینه که چرا همچین کتابی مجوز انتشار می‌گیره؟ یا حتی کتاب‌هایی که مشکل ویراستاری دارند چرا باید به این سادگی مجوز انتشار بگیرن؟
پاسخ:
بحثِ تایپ و رایانه‌ای کردن با خط فارسی بحث جدیدیه و همین نداشتنِ فرهنگ لغت یا پیکره یکی از مشکلات و کمبودهاست

در مورد مجوز انتشار، سؤال شما رو با دوستان مطرح کردم و گفتن ممیزی ارشاد بیشتر به مسائل سیاسی و واژه‌های تابو نظر دارد.
بر بقیهٔ مسائل چندان نظارتی نیست.
از نظردادن توی موضوعاتی که دانشی ازشون ندارم خوشم نمیاد ولی سوالم رو درقالب نظردادن بیان میکنم و اگر اشتباه میکنم شما نقدش کنین!
چیزی که اینده برای زبان فارسی میمونه شامل چی میشه؟همون چیزهایی که از قدیم مونده مثه کتابها ، مجلات، روزنامه ها و در نسل جدید تر وبسایت های رسمی. درسته؟
فکرنمیکنم از اینکه من به "مثل" توی وبلاگم یا پیامکم بگم "مثه" اتفاقی بیوفته برای زبان فارسی.
بنظرم دنیای زبان فارسی اینقدر بزرگ هست که چندسال دیگه مثل همین پیامک فینگلیش دادن این طرز بیان کلمات هم ازبین میره و داخل این دنیای بزرگ هضم میشه.
البته ممکنه شما بگین استفاده مقطعی از این کلمات هم درست نیست و فارسی رو به شکل کامل و صحیحش باید استفاده کرد که بنظرم این قضیه هم یک رویکرد کاملا فرهنگیه و مربوط به ادبیات نمیشه.
پاسخ:
سؤال خوبیه. موقع نظر دادن راحت باشید. اینجا هیچ کس دانای کل نیست. دور هم هستیم که یه چیزی یاد بگیریم‌. من خودم موقع تایپ بعضی کلمات، مدام به فرهنگ لغت مراجعه می‌کنم یا موقع جواب دادن به کامنت‌ها از دوستان کمک می‌گیرم. ینی می‌خوام بگم منم متخصص نیستم.

بحث درست‌نویسی با بحث محاوره‌ای نویسی یه کم فرق داره. ینی من اگه یعنی رو ینی و دارد رو داره و را رو، رو می‌نویسم، اشتباه نمی‌نویسم. محاوره‌ای می‌نویسم. ولی وقتی آیا رو عایا و بذار رو بزار می‌نویسم، این اشتباهه. اشتباه از نوع غلط املایی. یه موقع هم هست اشتباه از نوع دیگری هست. مثل وقتی که میگیم به قول معروف و بعدش هیچ قول معروفی رو عنوان نمی‌کنیم، یا مثل وقتی که کلمه‌ی فارسی رو با ات جمع می‌کنیم.

در مورد تأثیر فضای مجازی روی خط فارسی، بحث‌های زیادی شده. حدوداً یه سال پیش دکتر نعمت‌زاده که از اساتید فرهنگستان هستن تو یکی از برنامه‌های تلویزیونی راجع به این موضوع صحبت می‌کردن. بحث خیلی خوبی بود و مخاطبش ماها بودیم. می‌گردم فایل برنامه رو پیدا می‌کنم و بعد از تموم شدن بخش درست‌نویسی که سه برنامه بیشتر نیست، اونم پست می‌کنم. جواب این سؤالتون اونجاست :)
این غلط مصطلح برام سوال شد.چیزی که غلطه،غلطه دیگه..چه مصطلح و رواج یافته‌ش چه غیرمصطلح:تفکر
یه همچین قضیه ای رو سرِ جریان،توی مبحث مدارای الکتریکی هم داشتیم فکر‌کنم..که به احترام دانشمندای قدیمی که این رو اختراع کرده بودن،ما همون جهت جریان قدیمی و غلط رو استفاده می‌کنیم..ولی به‌نظرم وقتی غلط بودنش ثابت شده،دیگه نباید استفاده بشه.(البته اینو من 2-3 سال پیش شنیده‌بودم شاید عوض شده‌باشه الان)
+درباره فینگلیش نوشتن،فکر می‌کنم یکی از دلایلش هم میتونه این باشه که املای درست  کلمه رو نمی‌دونن.مثلا شاید باورت نشه ولی لذت رو با ز دیدم امروز..بگذریم از بذار یا بزار که 99٪ ایمان دارن که بزار درستشه.
پاسخ:
اولاً مطرح کردن یه همچین سؤالی اونم چندین بار از چند نفر تو زمان کم از اساس به نظرم اشتباهه. فکر کن سوالِ «ترکی زبانه یا گویش»، «گیلکی زبانه یا گویش»، «کردی زبانه یا گویش» رو از همه می‌پرسیدن. یا اینو که «فارسی درسته یا پارسی». بعد هر بار چندین دقیقه! استاد مورد نظر توضیح می‌داد و جلسۀ بعد باز از یکی دیگه می‌پرسیدن

جهت جریان الکتریکی رو هنوزم برعکس در نظر می‌گیرن به احترام اولین کسی که کشف و مطرح کرد. ینی همون جهت فرضی حرکت پروتون‌ها. در حالی که الکترون‌ها حرکت می‌کنن. اینا یه جور قرارداد کردن و دیگه کسی جهتو برعکس نمی‌کنه. قرارداد کردن که همین باشه جهت. ینی اون اولِ اول این تصور وجود داشت که بار مثبت حرکت می‌کنه و با توجه به علامت اون از قطب مثبت به منفی حرکت می‌کنه. ببین تو رو خدا چیا رو توضیح می‌دم تو وبلاگ فرهنگستان. عی خِدا :)))

+ آره موافقم. یه وقتایی فینگلیش نوشتن برای فرار از انواع و اقسم س و ص و ث و ز و... هست.

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">