درست‌نویسی - ۲

زمان پخش: ۲۴ آبان ۹۶

مهمان برنامه: دکتر حسن ذوالفقاری

لینک دانلود فایل صوتی برنامه با فرمت ogg یازده دقیقه، سه مگابایت

لینک دانلود ویدئوی برنامه (۱۱ دقیقه، ۶۷ مگابایت)

لینک دانلود از کانال تلگرام

سه دقیقۀ آخر برنامه به بحث موتورسیکلت‌سواران و قوانین راهنمایی رانندگی اختصاص داره و مثل همیشه وقت برنامه کمه. یک سؤالی هم هست که مجری هر هفته از همه می‌پرسه و اونم اینه که آیا غلط مصطلح که بین مردم رایج است، درست‌تر از درست غیرمصطلح است؟ که من این سؤال رو واقعاً نمی‌فهمم. یه چیزی یا درست هست یا درست نیست. درست‌تره دقیقاً ینی چی آخه؟ ضمن اینکه یه غلط چه جوری می‌تونه درست باشه هیچ، درست‌تر هم باشه؟ آخه این چه سؤالیه هر هفته می‌پرسه! و ای کاش مقدمه‌چینی‌هایی که دو سه دقیقه از وقت برنامه رو می‌گیره و گاهی انقدر بی‌ربطه که من تایپشون هم نمی‌کنم، حذف می‌شد و مثال‌های بیشتری در هر برنامه بررسی می‌شد.

* * *

مجری: امروز جناب آقای دکتر ذوالفقاری مهمان ما هستند از فرهنگستان زبان و ادب فارسی که حضور شما سلام عرض می‌کنم. صبحتان به خیر.

دکتر ذوالفقاری: سلام علیکم. صبح شما و تمام بینندگان و مردم شریف هم مبارک باشد ان‌شاءالله.

مجری: یک سری اصطلاحاتی هست که می‌خواهیم از شما بپرسیم که این‌ها غلط است یا درست است؟ که رایج است در بین مردم. فقط قبل از اینکه من بروم سراغ این اصطلاحات، یک سؤال از شما دارم. یک قانون و قاعده‌ای هست که می‌گوید غلط مصطلح که بین مردم رایج است، درست‌تر از درست غیرمصطلح است. این قاعده غلط است؟

دکتر ذوالفقاری: خود همین هم یک غلط رایج است. چرا تلاش می‌کنیم که رایج شود که بعد مصطلح شود؟ سعی کنیم که رفعش کنیم؛ و الّا که اگر اینطور باشد تا ابد می‌توانیم این حرف را بزنیم. به هر حال باید سعی بکنیم که رفعش بکنیم.

مجری: تعدادی اصطلاح و عبارت را ما بچه‌های صبح به خیر ایران از بین همین صحبت‌ها و گفت‌وگوهای مردم جدا کرده‌ایم که می‌خواهیم از جناب آقای ذوالفقاری بپرسیم که این‌ها درست است یا غلط است؟ «با این وجود» درست است؟

دکتر ذوالفقاری: با کدام وجود؟ «با وجود این» درست است. اینکه چرا و به قیاس چه ترکیب‌هایی در زبان فارسی در گفتار مردم جا افتاده نمی‌دانم. مثلاً شاید «با این حال» می‌گویند، «با این همه» می‌گویند، «با این حساب» می‌گویند، «با این وجود» هم می‌گویند، که این کاملاً نادرست است. سعی کنیم از این به بعد در نوشته‌هایمان، در گفته‌هایمان بگوییم «با وجود این». مثلاً «با وجود این من به شما کمک هم می‌کنم» نه «با این وجود».

مجری: دومین اصطلاحی که دوستان از بین صحبت‌های مردم استخراج کرده‌اند «استعفا کردن» یا «استیفا کردن» و «استعفا دادن» است.

دکتر ذوالفقاری: اولاً گاهی اوقات در عوام به‌غلط «استیفا» می‌گویند. «استعفا» درست است؛ و بعد «استعفا کردن» درست است، «استعفا دادن» نیست. در واقع باید گفت که «استعفا می‌کند» نه «استعفا می‌دهد». «استیفا» عامیانه است و فعل درستِ «استعفا»، «کردن» است.

مجری: «از دست من عصبی شد» چه؟ غلط است یا درست است؟

دکتر ذوالفقاری: عصبی یک بیماری و ناراحتی روانی است و مداوم است و نیاز به درمان‌های طولانی دارد. ولی عصبانی یعنی یک ناراحتی زودگذر. بنابراین نباید گفت من راجع به مسأله‌ای از دست شما عصبی می‌شوم.« عصبانی می‌شوم» درست است. عصبی یک بیماری است. بنابراین باید گفت عصبانی، نه عصبی. 

مجری: «مورد استفاده قرار دادن»

دکتر ذوالفقاری: این «مورد» بعضی اوقات در فعل‌هایی که امروزه دارند به‌کار می‌برند خیلی بی‌مورد است. مثلاً «مورد استفاده قرار دادن»، «مورد استعمال»، «مورد بهره‌برداری». اولاً این «مورد» لازم نیست؛ «استفاده کرد». می‌بینید «مورد استفاده قرار دادن» چقدر طولانی است؟ یک گرایشی امروزه در کاربرد افعال ما داریم؛ بی‌آنکه نیاز باشد افعال را دراز می‌کنیم و جمله‌هایمان هم خودبه‌خود دراز می‌شود.

مجری: فکر می‌کنم یک بخشی تقصیر مترجمان زبان انگلیسی است که یک سری واژه‌هایی را وارد زبان فارسی کرده‌اند که آن عبارت را دقیقاً ترجمۀ تحت‌اللفظی کرده‌اند؛ در حالی که ما فعل و معادل فارسی‌اش را داشتیم.

دکتر ذوالفقاری: مثلاً همین «مورد»، امروزه در خیلی فعل‌ها استفاده می‌شود. توجه بکنید هیچ کدام «مورد» نمی‌خواهد. اصلاً به‌شوخی می‌گوییم این‌ها فعل‌های مورددار هستند. «مورد استعمال قرار داد»، «مورد توجه قرار داد»، اصلاً «مورد» لازم نیست؛ خیلی راحت می‌توانید حذفش کنید: «توجه کرد».

مجری: بالاخره «نوردبام»؟ «نردبام»؟ «نردبان»؟ کدام درست است؟

دکتر ذوالفقاری: «نوردبام» و «نردبام» شکل گفتاری و عامیانه است. گاهی اوقات هم شکل بد گفتاری و عامیانه متأسفانه در نوشتار وارد می‌شود. «نردبان» درست است. چون با آن پشت بام می‌روند، احتمالاً از آنجا «نردبام» را ساخته‌اند. «نرد» را هم چون احتمالاً «درنوردیدن» اتفاق می‌افتد، به «نورد» تبدیل کرده‌اند. پسوند «بان» درست است، به‌معنی نگه‌دارنده و پسوند کاملاً آشنا و فارسی است و در خیلی از کلمات ما به‌کار می‌بریم.

مجری: «اساتید»

دکتر ذوالفقاری: صد درصد غلط است و خیلی هم به‌کار می‌رود. «استاد» فارسی است و ما حق نداریم هیچ کلمۀ فارسی را جمع مکسر عربی ببندیم. «استادان» درست است. «استاد» کلمۀ فارسی است که به‌صورت «استاذ» به زبان عربی رفته و جمع آن «اساتیذ» است و ما داریم از همان جمع عربی‌اش استفاده می‌کنیم؛ بی‌خبر از اینکه این کلمه فارسی است و ما می‌توانیم به‌راحتی از علامت جمع «ان» و «ها» که در فارسی هست و خیلی هم رایج است و ما می‌توانیم تمام کلمات، حتی کلمات عربی را با این دو علامت جمع، جمع ببندیم و بگوییم «استادان» یا «استادها».