زنگ فارسی

لینک بالا برای دوستانی هست که وبلاگ دارن و می‌خوان مطالب رو دنبال کنن.

در قسمت قبل با جزئیات بیشتری راجع به نیم‌فاصله و جایگاه و کاربرد آن صحبت کردیم. در این قسمت می‌خواهیم ویژگی‌های خط فارسی را مرور کنیم. با ما همراه باشید.


در خطّ فارسى دو دسته نشانه به کار مى‌رود:

نشانه‌هاى اصلی که همان حروف الفبا هستند و تعدادشان 33 تاست. عبارت‌اند از: همزه، الف، ب، پ، ت و…

نشانه‌هاى ثانوى که تعدادشان 10 تاست و عبارت‌اند از:

حرکات یا مصوت‌هاى کوتاه (ــَـ ، ــِـ ، ــُـ). مانند پَر، پِر، پُر

مَدّ ( ~ ) روى الف. مانند آرد، مآخذ

تشدید (  ّ ). مانند عدّه، پلّه، بقّالى، ارّه

سکون (  ْ  ). مانند لبْ‌تشنه

یاى کوتاه ( ء ). مانند نامۀ من

تنوین (ــًـ ، ــٍـ ، ــٌـ). مانند ظاهراً، بعبارهٍ اُخرى، مضافٌ‌ٌالیه.

نکته: استفاده از نشانه‌های فتحه و کسره و ضمه و سکون و تشدید الزامی نیست و این علائم عمدتاً برای رفع ابهام به کار می‌روند.


صداهایی که بیش از یک علامت دارند


در خط فارسی براى بعضى از صداها بیش از یک علامت وجود دارد. منظور از صدا، تلفظ حروف است. در نواحی مختلف ایران تلفظ بعضی از حروف باهم فرق می‌کند. مانند تلفظ «غ» و «ق» در نواحی مرکزی ایران که متفاوت با نواحی دیگر است. در دستور خط، تلفظ رایج در تهران به‌عنوان معیار در نظر گرفته شده است.


«ت» و «ط»


شکل‌های مختلف ت:

تـ: ت‍اب، ـتـ: بستنی، ـت: شربت، ت: سوت


شکل‌های مختلف ط:

طـ: طالب، ـطـ: عطر، ـط: ربط، ط: شرط

 

«ز» و «ذ» و «ض» و «ظ»


شکل‌های مختلف ز:

ز: زنگ، رزم، راز، ـز: خیز


شکل‌های مختلف ذ:

ذ: ذره، نفوذ، ـذ: نذر، کاغذ


شکل‌های مختلف ض:

ضـ: ضرب، ـضـ: حضرت، ـض: تبعیض، ض: قرض


شکل‌های مختلف ظ:

ظـ:ظهور، ـظـ: منظره، ـظ: حفظ، ظ: حافظ


«ث» و «س» و «ص»


شکل‌های مختلف ث:

ثـ: ثابت، ـثـ: مثل، ـث: عبث، ث: حادث


شکل‌های مختلف س:

سـ: سیب، ـسـ:پسر، ـس: قفس، س: خرس


شکل‌های مختلف ص:

صـ: ص‍بر، ـصـ: ن‍‍ص‍‍‍ر، ـص: تفح‍ّ‍ص، ص: حرص


«غ» و «ق»


شکل‌های مختلف غ:

غـ: غ‍الب، ـغـ: م‍‍غ‍ز، ـغ: تی‍‍غ، غ: باغ


شکل‌های مختلف ق:

قـ: ق‍اسم، ـقـ: ف‍‍ق‍یر، ـق: طل‍‍ق، ق: برق


همزه و «ع»


شکل‌های مختلف همزه:

ا: اسب، ـا: نایست، آ: آرد، ـآ: م‍‍آخذ، ئـ: رئ‍یس، ـئـ: لئیم، ـأ: ی‍‍أس، ـؤ: مؤمن، ئ: متل‍أل‍‍ئ، ء: جزء، أ: رأس، ؤ: رؤیا


شکل‌های مختلف ع:

عـ: علم، ـعـ: م‍رعد، ـع: وضع، ع: مخترع


«ح» و «ه»


شکل‌های مختلف ح:

حـ: حاضر، ـحـ: سحر، ـح: صبح، ح: روح


شکل‌های مختلف ه‍:

هـ: هاشم، ـهـ: شهر، ـه: فقیه، ه: دانشگاه


حروفی که نمایندۀ بیش از یک صدا هستند


صداهای مختلف و:

دو، چ‍و

مور، روز، لیم‍و، دارو

وام، ج‍واب، روان، ناو، لغو

ج‍وشن، روشن، ن‍و، رهرو

خ‍واهر، خ‍ویش


صداهای مختلف ى:

ی‍ار، پ‍‍ی‍دا، ناى

م‍‍‍ی‍ز، ری‍ز، پری

موس‍‍ى، حت‍ّ‍ى، عل‍‍ى‌رغم


صداهای مختلف ه‍:

ه‍وا، م‍‍ه‍ر، مشاب‍‍ه، دانشگاه

نام‍‍ه، درّه


حروف الفبای فارسی دو دسته هستند:


منفصل (پیوندناپذیر) که به حرف بعد از خود نمى‌چسبند: ا، د، ذ، ر، ز، ژ، و

متصل (پیوندپذیر) که به حرف بعد از خود مى‌چسبند. بـ، پـ، تـ و…


شکل‌های مختلف حروف


در خط فارسى غالباً یک حرف به دو یا چند صورت نوشته مى‌شود و این بستگى به جایگاه آن حرف در کلمه دارد.


«همزه» به‌شکل‌های ا/ ـا/ آ/ ـآ/ ئـ/ ـئـ/ ـأ/ ـؤ/ ئ/ ء/ أ/ ؤ

«د»، «ذ»، «ر»، «ز»، «ژ»، «و» به‌شکل‌های د، ـد، ذ، ـذ، ر، ـر، ز، ـز، ژ، ـژ، و، ـو

«ب» به‌شکل‌های ب‍/ ـب‍/ ـب/ ب

«پ» به‌شکل‌های پ‍/ ـپ‍/ ـپ/ پ

«ت» به‌شکل‌های ت‍/ ـت‍/ ـت/ ت

«ث» به‌شکل‌های ث‍/ ـث‍/ ـث/ثت

«ج» به‌شکل‌های ج‍/ ـج‍/ ـج/ ج

«چ» به‌شکل‌های چ‍/ ـچ‍/ ـچ/ چ

«ح» به‌شکل‌های ح‍/ ـح‍/ ـح/ ح

«خ» به‌شکل‌های خ‍/ ـخ‍/ ـخ/ خ

«س» به‌شکل‌های س‍/ ـس‍/ ـس/ س

«ش» به‌شکل‌های ش‍/ ـش‍/ ـش/ ش

«ص» به‌شکل‌های ص‍/ ـص‍/ ـص/ ص

«ض» به‌شکل‌های ض‍/ ـض‍/ ـض/ ض

«ط» به‌شکل‌های ط‍/ ـطـ/ ـط/ ط

«ظ» به‌شکل‌های ظ‍/ ـظـ/ ـظ/ ظ

«ع» به‌شکل‌های ع‍/ ـع‍/ ـع/ ع

«غ» به‌شکل‌های غ‍/ ـغ‍/ ـغ/ غ

«ف» به‌شکل‌های ف‍/ ـف‍/ ـف/ ف

«ق» به‌شکل‌های ق‍/ ـق‍/ ـق/ ق

«ک» به‌شکل‌های ک‍/ ـک‍/ ـک/ ک

«گ» به‌شکل‌های گ‍/ ـگ‍/ ـگ/ گ

«ل» به‌شکل‌های ل‍/ ـل‍/ ـل/ ل

«م» به‌شکل‌های م‍/ ـم‍/ ـم/ م

«ن» به‌شکل‌های ن‍/ ـن‍/ ـن/ ن

«ه» به‌شکل‌های ه‍‍/ ـه‍/ ـه/ ه

«ی» به‌شکل‌های ى/ ـى/ ـى/ ى


چند نکتۀ مهم


یک. در املاى کلمات و ترکیبات و عبارات عربى، که عیناً وارد زبان فارسى شده است، در بعضى موارد، باید قواعد املاى عربى رعایت شود. مانند موسى، بالقوّه، خَلْقُ‌السّاعه، حتّى، اِلی


دو. «و» و «ه» گاهى براى بیان حرکت به کار مى‌روند.


«و» اگر براى بیان حرکت ماقبل خود به کار رود سه نوع است:

مصوت کوتاه، مانند دو، تو، چو

مصوت مرکب، مانند اوج، گوهر، روشن

مصوت بلند، مانند مور، روز، موش، سبو، لیمو، تکاپو


«ه/ ـه» براى بیان حرکت (ــِـ) و ندرتاً (ــَـ) به کار مى‌رود: شماره، نامه، خانه، نه


سه. «و»، اگر پس از «خ» قرار گیرد، گاهى خوانده نمى‌شود. این «و» که آن را «واو معدوله» مى‌گویند، در قدیم تلفظ خاصى داشته است که امروزه دیگر متداول نیست و خوانده نمی‌شود، اما نوشته می‌شود. مثال: خویش، خواهر


چهار. مصوت‌هاى ــَـ ، ــِـ ، ــُـ معمولاً در خط فارسی منعکس نمى‌شود و به همین سبب، بسیارى از کلمات با املاى مشابه، تلفظ و معناى متفاوت دارند. در این موارد، از معناى عبارت یا جمله باید تلفظ مورد نظر را حدس زد. مثال: برد: بَرَد، بُرْد، بَرْد، بُرَد

برد (بُردِ) این تفنگ 1000 متر است.

این کارد خوب نمى‌برد (بُرَد).

در فصل ربیع… که صولتِ برد (بَرْد) آرمیده بود و اوانِ دولت وَرْد رسیده (سعدى)


پنج. در بعضى موارد، به‌کارنگرفتن نشانۀ این مصوت‌ها در خط باعث ابهام یا اشتباه مى‌شود، به‌خصوص در مواردى مثل اَعلام و کلمات دخیل فرنگى و لغاتی که تلفظ صحیح آن‌ها براى عامۀ خوانندگان روشن نیست. در چنین مواردى صورت نوشتارى حتماً باید بسیار روشن‌ و خوانا و با حرکت‌گذارى باشد.





امیدواریم این قسمت از آموزش درست‌نویسی و دستور خط فارسی دربارۀ ویژگى‌هاى خط فارسى برای شما مفید بوده باشد (البته بیشتر به درد نوآموزهای غیرفارسی‌زبان که می‌خوان فارسی یاد بگیرن می‌خوره، ولی دیگه چون توی کتاب دستور خط بود گفتم اینجا هم بیارم).


در قسمت بعد، راجع به جدا و پیوسته‌نویسی پیشوندها و پسوندها صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

۰۰/۰۱/۱۰

نظرات  (۷)

۱۰ فروردين ۰۰ ، ۱۱:۰۷ مهرداد ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏
خوب بود، آفرین، احسنت.
یک سوال!
این گوناگونی حروف برای یک صوت از همون اول وجود داشته؟ یا نه با ورود اعراب به حروف ما اضافه شدن!
مثلا انواع ز، ت،س,...
و اینکه مثلا قبل از اضافه شدن این حروف ما چگونه حرف می‌زدیم ،می‌شود نتیجه گرفت که هر کلمه‌ای که این حروف در آنها وجود داشته باشد عربی است؟!
یک جهان تشکر 😁
پاسخ:
ما قبل از اسلام به خط پهلوی می‌نوشتیم که اون خط هم بیست‌وچندتا حرف داره. مثلاً ط و ص و ث و ظ و ض و ع و ق رو نداشتیم

قبل‌ترشم خط اوستایی رو داشتیم.
و قبل‌تر هم میخی

حالا هر کلمه‌ای دیدید که اون حروف رو داره شک نکنید که فارسی نیست. به احتمال زیاد از عربی وارد شده به زبان ما. می‌تونه ترکی هم باشه. مثلاً اغلب اون کلماتی که ق دارن از ترکی وارد شدن به فارسی
۱۰ فروردين ۰۰ ، ۱۱:۴۱ مهرداد ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏
چه جالب!
اون بخش خط اوستایی قسمت قرمز رنگ مد نظر هست؟
میخی که معلوم هست،ولی شکل حروف الفبا تو اوستایی و پهلوی رو ما از جایی اقتباس کردیم یا نه از مبدعات خودمونه؟
ترکی مثل: بشقاب، قاشق؟
پاسخ:
چه سؤالای سختی می‌پرسین :)) آره مخترعش نیاکان خودمونه از جایی نگرفتیم. پهلوی و اوستایی رو.
قرمزا اوستایی هستن (کتاب اوستای زرتشتیا به این خطه. من یه بار از کتابخونه گرفتم دیدم) ستون دوم و سوم هم آوانویسیشه.
بُش به ترکی ینی خالی
قاب هم یعنی ظرف
قاشق و قایق هم بله ترکی هستن. و نیز قاچاقچی
۰۲ خرداد ۰۰ ، ۰۸:۵۸ محمدحسین پارسائیان
درجواب یکی از دیدگاه‌ها:
خب حالا حروف و کلمات عربی با ترکی باشند
خب این‌طوری ما هم یه‌کم ترکی بلدیم هم یه‌کم عربی
اشکالی داره؟
پاسخ:
باید هویت و ظاهر زبان تا جای ممکن حفظ بشه. اگه این‌جوری باشه فونت لاتین رو هم باید وارد فارسی کنیم که انگلیسی یاد بگیریم.
۰۶ خرداد ۰۰ ، ۱۲:۰۸ محمدحسین پارسائیان
ببینید فونت لاتین با فونت فارسی فرق داره
اما فونت عربی و فارسی و ترکی خیلی تفاوت نداره
به علاوه تاحالا ترک‌ها و عرب‌ها می‌خواستن ما رو استعمار کنن
یا فقط کار انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها بوده؟
تا زمانی که اونا از زبانشون برای از بین بردن فرهنگ ما استفاده کنن
من نمی‌ذارم کسی ورود اون رو به زبان ما عادی بدونه

یه نکته شما یه برنامه تک منظوره رو بیشتر می‌پسندید یا چند منظوره؟
زبان الان ما یه برنامه‌ی چندمنظوره‌ هست که با جداکردن عربی و ترکی و غیره
تبدیل به یه برنامه تک منظوره میشه
پاسخ:
البته ترکیه الان با فونت لاتین می‌نویسه.
بله چندمنظوره بهتره. کلاً هیچ زبانی تک‌منظوره و خالی از واژۀ قرضی نیست.
۰۶ خرداد ۰۰ ، ۱۲:۰۸ محمدحسین پارسائیان
راستی خط اوستایی بعد از پهلوی بوده
پاسخ:
بله، ولی حواسمون به تفاوت خط و زبان باشه. اوستا به زبان اوستایی بود که در آن زمان یک زبان مرده بود، از این رو در زمان ساسانیان برای نوشتن اوستا خط اوستایی از روی خط پهلوی کتابی ابداع شد. 
۰۹ خرداد ۰۰ ، ۱۱:۵۸ محمدحسین پارسائیان
بله درسته
۰۹ خرداد ۰۰ ، ۱۲:۰۰ محمدحسین پارسائیان
و اینکه منظورم ترکی آذری بود (ترک‌های ایران)
خیلی خب
میراث گذشتگان برای ما زبان پارسی نیست که داره از بین میره
زبان فارسی که الان متاسفانه بعضی کورکورانه دارن از بین می‌برندش
پاسخ:
درسته. متأسفانه کمتر مراقبشیم.

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">